Ζαχαρούλα Γιασεμή, Μτπχ. Φοιτ. Θρησκειολογίας
Σκοπός : Το ζήτημα του Ισλαμικού φεμινισμού είναι αναμφίβολα ένα σύγχρονο θέμα το οποίο βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Ο αγώνας των γυναικών για ίσα δικαιώματα είναι ταυτόσημος με τον αγώνα της ανθρωπότητας για αξιοπρέπεια και για ζωή, κάτι που είναι αρκετό από μόνo του για να προσελκύσει το ενδιαφέρον του ερευνητή. Στην συγκεκριμένη περίπτωση όμως το ζήτημα των δικαιωμάτων της γυναίκας είναι αλληλένδετο με το αυτό της συνάντησης των δύο κόσμων, της Ανατολής και της Δύσης, εν προκειμένω του ισλαμικού με τον χριστιανικό κόσμο.
Σε αντίθεση με τις γυναίκες του Δυτικού κόσμου οι οποίες έπειτα από πολύχρονους αγώνες και ένα δυναμικό φεμινιστικό κίνημα (τέλη δεκαετίας 1960) κατάφεραν να θεμελιώσουν την άρση των διακρίσεων και την ισότιμη αντιμετώπιση τους, στον κοινωνικό, εργασιακό και οικογενειακό χώρο, η θέση της γυναίκας στον Ισλαμικό κόσμο παραμένει ακόμη και σήμερα αρκετά διαφοροποιημένη και φαίνεται να εξαρτάται ακόμη σε μεγάλο βαθμό από την θρησκεία και από μια δομημένη πατριαρχικώς κοινωνία.
Στο Ισλάμ, η θέση του ατόμου στην κοινωνία αλλά και η ευρύτερη κοινωνική συμπεριφορά καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον ισλαμικό νόμο. Σε αυτόν υπάγονται και οι γυναίκες για τις οποίες υπάρχουν λεπτομερείς κανόνες οι οποίοι καθορίζουν την συμπεριφορά τους και τον ενδεδειγμένο τρόπο εμφάνισης τους (ένδυση, καλύπτρα κτλ.) στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο. Στις εκκοσμικευμένες κοινωνίες της Δύσης, χαρακτηριστική είναι η εικόνα της Μουσουλμάνας γυναίκας με την μαντήλα ή με τελείως καλυμμένο πρόσωπο και σώμα, η οποία μας παραπέμπει απευθείας στη θρησκεία του Ισλάμ και δημιουργεί ποικίλα συναισθήματα και συζητήσεις.
Σε αυτή την θεοκρατική και ουσιαστικά πατριαρχική κοινωνία η γυναίκα έχει συγκεκριμένη θέση και ρόλους. Ανήκει στη συγγένεια του πατρός της ή του ανδρός της και η Σαρία (ισλαμικός νόμος) καθορίζει τα οικογενειακά, κληρονομικά και λοιπά της δικαιώματα.
Σκοπός της μεταπτυχιακής μας εργασίας είναι να παρακολουθήσει ποιες ανάγκες εντός των ισλαμικών κοινωνιών οδήγησαν στη γέννηση του ισλαμικού φεμινισμού; Θα εξετάσουμε την ιστορική γέννηση του κινήματος, τις καταβολές του και την θέση του εντός των ισλαμικών αλλά και δυτικών κοινωνιών.
Παρατηρούμε πως ήταν σημαντική η συμβολή των γυναικών συγγραφέων ήδη από τέλη 19ου αιώνα. Οι λόγιες μουσουλμάνες γυναίκες δια μέσου της λογοτεχνίας, της ποίησης και της αρθογραφίας σε περιοδικά προετοίμασαν ουσιαστικά το έδαφος για την διεκδίκηση αναβάθμισης του ρόλου των γυναικών εντός των ισλαμικών κοινωνιών. Αυτό δεν είναι τυχαίο γιατί αυτή την εποχή κορυφώνονται οι σχέσεις με τη Δύση διαμέσου της αποικιοκρατίας και οι ιδέες περί κοσμικού κράτους και ισότητας των δυο φύλων εισέρχονται και στα ισλαμικά κράτη. Από πολλούς βέβαια Μουσουλμάνους δεν θεωρούνται καλοδεχούμενες οι ιδέες αυτές διότι απορρέουν από κοσμικές αντιλήψεις και θεωρούν πως αντικατοπτρίζουν τις σχέσεις ισχύος της Δύσης προς την Ανατολή.
Στην Αίγυπτο η οποία εκείνη την εποχή γνώριζε μεγάλη ανάπτυξη εμφανίζεται μια φεμινιστική συνείδηση σε ένα περιβάλλον όπου οι γυναίκες των ανώτερων τάξεων αρχίζουν να μορφώνονται. Το δικαίωμα της μόρφωσης είναι το κύριο θέμα της εποχής που υποστηρίζεται από γυναίκες και άντρες μεταρρυθμιστές. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας είναι και η δημιουργία του πρώτου σχολείου κοριτσιών. Παράλληλα προς την Αίγυπτο υπήρξε παρόμοια δραστηριότητα του γυναικείου κινήματος στις χώρες του Μαγρέμπ (Τυνησία, Μαρόκο, Αλγερία) και του Κόλπου (Ομάν, Κατάρ, Μπαχρέιν, Σαουδική Αραβία, Κουβέιτ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) όπου και πάλι η μόρφωση και τα δικαιώματα είναι το κύριο ζήτημα.
Η χρήση της μαντήλας είναι ένα ακόμη θέμα που θα εξετάσουμε και θα δούμε τους τρόπους με τους οποίους κατανοείται : ως δηλαδή στοιχείο απομόνωσης και καταπίεσης, προστασίας και απελευθέρωσης ή ως στοιχείο διατήρησης της πολιτισμικής και θρησκευτικής ταυτότητας των Μουσουλμάνων γυναικών. Για την πληρέστερη έρευνα μας είναι απαραίτητη τόσο η εξέταση της καταγωγής της μαντήλας από τα προϊσλαμικά χρόνια, όσο και η προσέγγιση που γίνεται εκ μέρους των μουσουλμάνων φεμινιστριών.
Ένα άλλο θέμα που αξίζει να αναλυθεί ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τον ισλαμικό φεμινισμό είναι και ο γυναικείος ακτιβισμός. Ο ρόλος του ακτιβισμού θεωρείται σπουδαίος, αφού οι ακτιβίστριες ήταν αυτές που επάνδρωσαν πρώτες τον ισλαμικό φεμινισμό. Ο ακτιβισμός αποτελεί το δεύτερο στάδιο της ιστορίας του Αιγυπτιακού φεμινισμού ο οποίος και μετατράπηκε μετέπειτα σε φεμινιστικό ακτιβισμό (1900-1920) δρώντας διαμέσου φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και αγαθοεργιών. Εκτός από την δραστηριότητα της φιλανθρωπίας υπάρχει και η κοσμική τάση η οποία μάχεται για την ισότητα των γυναικών και για την ισχύ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός των κοινωνιών τους. Ο ακτιβισμός συνδέεται με την πολιτική και δρα για ένα καλύτερο μέλλον. Πολύ συχνά ταυτίζεται με τον ισλαμικό φεμινισμό παρόλο που πολλές ακτιβίστριες δεν αποδέχονται τον όρο φεμινισμό γιατί θεωρούν ότι είναι καθαρά δυτικός. Στη συνάφεια αυτή τοποθετείται και η συγκρότηση μη κυβερνητικών οργανισμών που έχουν δημιουργηθεί (δεκαετία 1980) από ακτιβίστριες καθώς και το έργο το οποίο προάγουν.
Αφού εκθέσουμε τις βάσεις του γυναικείου κινήματος στο δεύτερο μέρος θα αναλύσουμε τον όρο του ισλαμικού φεμινισμού ο οποίος εμφανίστηκε την δεκαετία του 1990 σε διάφορες περιοχές όπως π.χ. στη Τουρκία το 1991. Ο ισλαμικός φεμινισμός χαρακτηρίζεται ως ένα διεθνές φαινόμενο και όχι δημιούργημα της Δύσης ή της Ανατολής. Δημιουργήθηκε από Μουσουλμάνες γυναίκες της Αφρικής, της Ασίας και παράλληλα από Μουσουλμάνες μετανάστριες στη Δύση. Χρησιμοποιεί ισλαμικό λόγο για να υποστηρίξει τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα. Η επίσημη γλώσσα του ισλαμικού φεμινισμού είναι τα αγγλικά αλλά εκφράζεται και σε τοπικές διαλεκτούς – γλώσσες, όπως κυρίως αλλά δευτερευόντως στα αραβικά.
Διακρίνουμε δυο κύριες τάσεις ισλαμικού φεμινισμού, η μια είναι αυτή που εκφράζεται από τις λεγόμενες Μουσουλμάνες φεμινίστριες και προσπαθεί να προωθήσει την φυλετική ισότητα διαμέσου της επανερμηνείας του Κορανίου, ενώ η άλλη τάση εκφράζεται από τις κοσμικές φεμινίστριες οι οποίες αναζητούν την χειραφέτηση τους μέσα σε ένα πλήρως κοσμικό κράτος όπου η Σαρία δεν θα παίζει κανένα απολύτως ρόλο.
Ο ισλαμικός φεμινισμός εμφανίζεται στα τέλη του 20 αιώνα. Οι Μουσουλμάνες φεμινίστριες προσπαθούν διαμέσου της θρησκείας τους να αποκτήσουν την χειραφέτηση τους αφού ζητούν επανερμηνεία του Κορανίου το οποίο πιστεύουν ότι έχει ερμηνευτεί με βάση την πατριαρχική δομή που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Όλες οι φεμινίστριες εκκοσμικευμένες και μη έρχονται αντιμέτωπες σε πολλές περιπτώσεις με τους Μουσουλμάνους φονταμενταλιστές οι οποίοι είναι πολέμιοι σε κάθε τι το νεωτερικό, που προσπαθεί να αλλάξει την ισλαμική κοινωνία.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις τάσεις που επικρατούν σε διεθνές επίπεδο κρίνουμε απαραίτητο στο 3ο μέρος της εργασίας να παρουσιάσουμε και να σχολιάσουμε τις εισηγήσεις του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου του Ισλαμικού Φεμινισμού το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Βαρκελώνη 27-29/10/2005.
Συμπεράσματα :
Σ΄αυτό το σημείο θα αναφέρω τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από όλη την παρουσίαση, πως δηλαδή ξεκίνησε το γυναικείο κίνημα στις ισλαμικές κοινωνίες και πως εξελίχθηκε στην πορεία σε κίνημα ισλαμικού φεμινισμού. Θα προσπαθήσω να δείξω τη λεπτή γραμμή που διαχωρίζει τον ακτιβισμό και τον ισλαμικό φεμινισμό αλλά και τη σχέση που τους συνδέει. Επίσης θα αναπτύξω τα συμπεράσματα από την προβληματική διαλεκτική που προκύπτει με το θέμα του ισλαμικού φεμινισμού στις μουσουλμανικές χώρες καθώς και για το αν η επανερμηνεία του Κορανίου είναι εφικτή ή πρόκειται για ένα αίτημα ουτοπικό. Τέλος θα παρουσιάσω και θα σχολιάσω τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τις εισηγήσεις του συνεδρίου, ούτως ώστε ο αναγνώστης να λάβει ιδία γνώση των κειμένων των Μουσουλμάνων φεμινιστριών και να εξοικειωθεί με τον μουσουλμανικό φεμινιστικό λόγο και την προβληματική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΑΓΓΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Abu - Lughod Lila, Remaking women : feminism and modernity in the Middle East, Princeton, N.J. : Princeton University Press, c1998
2) Abu Rabi Ibrahim, The Blackwell Companion to Comtemporary Islamic Thought, Oxford : Blackwell, 2006
3) Afary Janet - Anderson Kevin B., Foucault and the Iranian Revolution. Gender and the Seductions of Islamism, Chicago and London : The University of Chicago Press, 2005
4) Afshar Haleh – Maynard Mary, The Dynamics of ‘Race’ and Gender. Some Feminist Interventions, Taylor & Francis e-Library, 1994
5) Al-Ali Nadje Sadig, Secularism, gender and the state in the Middle East : the Egyptian women’s movement , Cambridge, U.K. : Cambridge University Press, 2000
6) Arshad Hiba, Islamic Feminism and the Role of Unesco, George Whashington University, 2008
7) Badran Margot, Feminists, Islam, and Nation. Gender and the Making of Modern Egypt, Princeton, New Jersey : Princeton University Press, 1995
8) ---------, Feminism in Islam : Secular and Religious Convergences, Oxford : Oneworld Press, , 2008
9) Baker Alison, Voices of Resistance Oral Histories of Moroccan Women, Albany : State University of New York Press, 1998
10) Barlas Asma, ‘‘BelievingWomen’’ in Islam. Unreading Patriarchal Interpretations of the Qura’n, Austin : University of Texas Press, 2002
11) Bodman Herbert L. – Tohidi Nayereh, Women in Muslim societies : diversity within unity, Boulder, Colo. : Lynne Rienner Publishers, 1998
12) Cooke Miriam, Women claim Islam : creating Islamic feminism through literature, New York : Routledge, 2001
13) Golley Nawar Al-Hassan, Reading Arab Women’s Autobiographies. Shahrazad Tells Her Story, Austin : University of Texas Press, 2003
14) Grace Daphne, The Woman in the Muslim Mask : Veiling and Identity in Postcolonial Literature, London: Pluto Press, 2004
15) Gross M. Rita, <<Feminist Theology in Judaism and Islam>>, Gale Encyclopedia of Religion 5 (2005), 3032-3033
16) Haddad Yvonne Yazbeck - Findly Ellison Banks, Women, Religion, and Social Change, Albany: State University of New York Press, 1985
17) Mir-Hosseini Ziba, Islam and gender : the religious debate in contemporary Iran, Princeton, NJ : Princeton University Press, 1999
18) Moghadam Valentine, Modernizing women : gender and social change in the Middle East, 2nd edition, USA : Lynne Rienner Publishers, 2003
19) --------, Globalization and Social Movements : Islamism, Feminism, and Global Justice Movement Globalization, USA: Rowman & Littlefield Publishers, 2009
20) Moghissi Haideh, Feminism and Islamic fundamentalism : the limits of postmodern analysis, London : Zed Books, 1999
21) ---------, Women and Islam : Critical Consepts in Sociology, USA : Routledge, 2005
22) Rippin Andrew, Their Religious Beliefs and Practises. Volume 2 : the contemporary period, London and New York : Routledge, 1993
23) Rouse Moxley Carolyn, Engaged Surrender: African American Women and Islam, Berkeley, CA: University of California Press, 2004
24) Shamiuddin Abida – Khanam R., Muslim Feminism and the Feminist Movement (Central Asia), India : Global Vision Publishing House, 2002
25) Sedghi Hamideh, Women and politics in Iran : veiling, unveiling, and reveiling, Cambridge : Cambridge University Press, 2007
26) Shahidian Hammed, Women in Iran, Westport, Conn. : Greenwood Press, 2002
27) Shah Niaz A., Women, the Koran and international human rights law; the experience of Pakistan, Leiden-Boston: Martinus Nijhoff Publishers
28) Skaine Rosemarie, The Woman of Afganistan under the Taliban, Jefferson, N.C. : McFarland, 2002
29) Sonbol Amira El Azhary, Woman of Jordan : Islam, labor & the Law, Syracuse, N.Y. : Syracuse University Press, 2003
30) Steans Peter, Gender in world history, New York: Routledge, 2006
31) Wadud Amina, Qur’an and Woman. Rereading the Sacred Text from a Woman's Perspective, Oxford: Oxford University Press, 1999
32) Webb Gisela, Windows of Faith: Muslim Women Scholar-activists in North America Women and Gender in North American Religions, New York: Syracuse University Press, 2000
33) Yegenoglu Meyda, Colonial Fantasies : Towards a Feminist Reading of Orientalism Cambridge Cultural Social Studies, Cambridge University Press, 1998
34) Young Katherine, Feminism and World Religions McGill Studies in the History of Religions, State University of New York Press, 1999
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Γιαννουλάτος Αναστ., Ισλάμ. Θρησκειολογική επισκόπηση, Αθήνα : εκδ. Πορευθέντες, 1997
2) ----------------, Ίχνη από την αναζήτηση του υπερβατικού. Συλλογή θρησκειολογικών μελετημάτων, Αθήνα : εκδ. Ακρίτας, 2004
4) Δαλακούρα Κ., Ισλάμ, φιλελευθερισμός και ανθρώπινα δικαιώματα, Αθήνα : Πατάκης, 2007
5) Δημοσθένους Αρετή, Γυναίκα και Ισλάμ : το διαζύγιο και οι μεικτοί γάμοι, Ακρίτας, 2005
6) Ζιάκας Γρ., Ιστορία των θρησκευμάτων . Β’ Το Ισλάμ, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη , 2002 7
7) --------------, Θρησκειολογικά Μελετήματα. Ζώντας αρμονικά με ανθρώπους διαφορετικής πίστης, (επιμ. Παχής Π. – Ξυγαλατάς Δ. ), Θεσσαλονίκη: εκδ. Βάνιας, 2004
8) Σελαχβάρτζι Χρ., Ισλάμ και Ανθρώπινα Δικαιώματα, (μετ. Αντωνιάδου Μελ.) Αθήνα: εκδ. Δορκάς, 2001
9) Στεφανίδης Α. Δ., Η γυναίκα στο Ισλάμ: μύθος και πραγματικότητα, Κατερίνη : Τέρτιος, 1994
10) To Ιερό Κοράνι, (μεταφρ. Γ. Ι. Πεντάκη), Αθήνα : εκδ. Κάκτος, 2006
11) Tσιμπιρίδου Φ. (επιμ.), <<Μουσουλμάνες της Ανατολής>>. Αναπαραστάσεις, πολιτισμικές σημασίες και πολιτικές, Αθήνα: εκδ. Κριτική, 2006
12) Χαλαζίας Xρ., Το πολιτικό Ισλάμ, Αθήνα : εκδ. Δόμιος, 2001
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου