Θεμιστοκλής Πέλλας, Μτπχ. Θρησκειολογίας
Μία από τις βασικές ιδέες του Edward Said, στο έργο του Orientalism, είναι ότι η γνώση για την Ανατολή δεν δημιουργείται από αληθινά γεγονότα, αλλά μέσα από φαντασιακές κατασκευές, που συνθέτουν την Ανατολή ως το αντίθετο της Δύσης. Μία τέτοια «a priori» γνώση οικοδομήθηκε μέσα από λογοτεχνικά κείμενα και ιστορικά αρχεία της εποχής (19ος - 20ος αι.). Συνήθως αυτά τα κείμενα, υπήρξαν σε μεγάλο βαθμό περιορισμένα στους όρους αντίληψης τους, διαστρεβλώνοντας με αυτό τον τρόπο, την καθημερινή ζωή στις περιοχές αυτές που οι Ευρωπαίοι προσδιόρισαν ως Ανατολή.
Έτσι, αναμφισβήτητα η δυτική βιβλιογραφία, κυρίως στο πεδίο της Λογοτεχνίας, είναι υπεύθυνη σε ένα μεγάλο βαθμό, για την αναπαραγωγή των όποιων στερεοτύπων της Ανατολής. Πριν από σχεδόν 200 χρόνια, βρετανοί Οριενταλιστές ανακάλυψαν ένα εξαιρετικό θρησκευτικό (όπως το προσδιόρισαν), φαινόμενο που άλλαξε άρδην τον τρόπο που προσεγγίζουμε τις παραδόσεις του Ισλάμ, έτσι όπως αναπαράχθηκαν στην Μέση Ανατολή. Οι λόγιοι αυτοί, όπως ο Sir Willian Jones και ο Sir John Malcolm, γνώστες της Περσικής γλώσσας η οποία ομιλούνταν στην Περσία, στο Αφγανιστάν, και στο μεγαλύτερο μέρος της Ινδίας, ανακάλυψαν ένα είδος μυστικισμού που σχετίζονταν με τους οπαδούς του Μωάμεθ.
Οι Σούφι, όπως εμφανίζονταν στις μελέτες των Οριενταλιστών, ήταν περισσότερο αρεστοί από τους Οθωμανούς Τούρκους, οι οποίοι ένα αιώνα νωρίτερα είχαν απειλήσει να κυριεύσουν ολόκληρη την Ευρώπη. Έτσι, οι εν λογω ερευνητές που ανακάλυψαν μέσα από διασωθέντα κείμενα τους Σούφι, από διάφορα μέρη της Ανατολής, προσπάθησαν να τους παρουσιάσουν ως ποιητές που συνέθεταν ωδές για τον έρωτα και την οινοποσία, μη έχοντας όμως καμία σχέση με τους ευσεβείς μουσουλμάνους. Αγαπούσαν τη μουσική και τον χορό, κινούμενοι πάντοτε στις εκαστοτε κοινωνίες τους ως «ελεύθεροι στοχαστές», δίχως να φέρουν αρκετά κοινά στοιχεία με το άτεγκτο βλέμμα του Κορανίου. Αυτά τα κείμενα με τις τολμηρές τους αφηγήσεις, οδηγούσαν τους Οριενταλιστές μελετητές σε εποχές αλλοτινές, όπου δεν υπήρχαν παρακμίες φακίρηδες και δερβίσηδες να περιδιαβαίνουν τους δρόμους των μεγάλων αστικών κέντρων της Ανατολής. Οι Σούφι αυτοί της λογοτεχνικής μελέτης είχαν περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά με τους Πατέρες της Χριστιανοσύνης, τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και τους ινδούς βραχμάνους και παρουσιάζονταν σαν να μη φέρουν σχέση με καμία από τις παραδόσεις του Ισλάμ.
Με τον τρόπο αυτό οι βρετανοί Οριενταλιστές και οι ευρωπαίοι μελετητές, βασίστηκαν κυρίως σε έρευνες πάνω στην ποίηση και σε ακαθορίστου προελεύσεως αραβικές και περσικές πηγές, για να συστήσουν αυτή την παράδοση που αναγνωρίζεται έως και στις μέρες ως «Σουφισμός». Διαχωρίζοντας το «Σουφισμό» από το Ισλάμ, δεν αποδέχτηκαν το σπουδαίο ρόλο που διαδραμάτισε το Κοράνι, ο προφήτης Μωάμεθ, ο ισλαμικός νόμος και οι τελετουργίες στο Σουφισμό. Οι λόγιοι αυτοί αντιμετώπισαν το Σουφισμό σαν μια «μυστικιστική» φιλοσοφία αγνοώντας παντελώς το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό του πρόσωπο, όπως αυτό παρουσιάζεται στα εκάστοτε σουφικά τάγματα και στους θεσμούς που δραστηριοποιούνταν αυτά. Από τον Willian Jones και τον John Malcolm (19ος αιώνας) έως τον René Guénon, τον Hazrat Inayat Khan και τον Idries Shah (20ος αιώνας), ο «Σουφισμός» έτσι όπως διαμορφώθηκε στον Ευρωπαϊκό χώρο είχε ελάχιστη έως και καμία σχέση με το Ισλάμ.
Τελικώς, θέλοντας να οριοθετήσουμε το σκοποθετικό περίγραμμα της παρούσας εργασίας, αυτό θα εστιάζονταν κυρίως στα εξής σημεία: (α) στην κριτική περιδιάβαση των κειμένων του 19ου και 20ου αιώνα που διαπραγματεύονται τις κοινωνικές πρακτικές που συνάντησαν οι Οριενταλιστές στην «μυστική» Ανατολή και ονόμασαν «Σουφισμό» (ή «Nέο-Σουφισμό») και (β) την επίδραση που άσκησαν στον τρόπο προσέγγισης και της επαναπρόσληψης της θρησκευτικής και κοινωνικής πρακτικής από τους Ευρωπαίους ακαδημαϊκούς μελετητές, καθώς και στους «πνευματικούς αναζητητές».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου